نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ساویز صحت ¹
• مهدی رهنما ²
• سارا کرمی ³
• عباس رنجبر ¹
• نوشین خدام ⁴

¹ پژوهشگاه هواشناسی

² هیات علمی / پژوهشگاه هواشناسی

³ ;شیمی جو و آلودگی هوا

⁴ پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو

چکیده

در این مقاله چشمه‌های گردوخاک و عوامل موثر بر وقوع پدیده‌های گردوخاک در جنوب‌شرق ایران بررسی شد. بدین منظور از داده‌های دیدبانی‌ایستگاه‌های همدیدی استان سیستان‌وبلوچستان، داده‌های بازتحلیل‌ ERA5 و داده‌های ماهواره‌ای در بازه زمانی 2018-2009 استفاده شد. با استفاده از مدل GOCART میزان شار قائم گردوخاک از سطح تخمین زده ‌شد. به منظور تعیین چگونگی انتقال گردوخاک، سامانه‌های همدیدی حاکم بر منطقه به صورت فصلی بررسی شد. همچنین میانگین فصلی شاخص SAVI برای بررسی پوشش گیاهی در منطقه موردمطالعه و تغییرات فصلی آن ارائه شد. نتایج نشان داد چهار چشمه گردوخاک در استان سیستان‌وبلوچستان و دو چشمه در کشورهای افغانستان و پاکستان وجود دارد که بر این استان اثر می‌گذارد. یکی از اصلی‌ترین عوامل فعال‌سازی چشمه‌های گردوخاک، وزش بادهای شدید بر روی این مناطق بویژه در فصل تابستان است، به‌گونه‌ای که میانگین سرعت باد بر روی مرز ایران و افغانستان به بیش از 10 متربرثانیه می‌رسد. وجود سامانه‌های کم‌فشار بر روی شرق ایران و غرب افغانستان و پرفشار برروی هندوکش سبب ایجاد گرادیان فشاری قابل‌توجه در منطقه مرزی دو کشور می‌شود. بررسی یک رخداد گردوخاک شدید در منطقه موردمطالعه نشان داد که ذرات گردوخاک از مناطق اطراف دریاچه هامون و مرز افغانستان و پاکستان گسیل شده و تحت‌تأثیر جریان‌های شمال و شمال‌شرقی وارد مناطقی از افغانستان، پاکستان و جنوب‌شرقی ایران شده‌اند. در این مورد مطالعاتی دیدافقی در دو ایستگاه زابل و زهک به کمتر از 1کیلومتر رسیده و سرعت وزش باد نیز به بیش از 24متربرثانیه رسیده است.

کلیدواژه‌ها

• گردوخاک
• جنوب شرق ایران
• سرعت باد
• پوشش گیاهی
• سیستان و بلوچستان

عنوان مقاله [English]

Investigating the Wind Erosion Affecting the Activation of Dust Genesis over South-Eastern of Iran

نویسندگان [English]

• Saviz Sehat Kashani ¹
• Mehdi Rahnama ²
• Sara Karami ³
• Abbas Ranjbar ¹
• Noushin Khoddam ⁴

¹ Atmospheric Science and Meteorology Research Center

² Atmospheric Science and Meteorology Research Center

³ Atmospheric Chemistry and Air Pollution

⁴ Atmospheric Science and Meteorology Research Center

چکیده [English]

In this article, the observed data related to the synoptic stations of Sistan and Baluchestan province, Southeastern Iran in the period 2018-2009 as well as the re-analyzed data of ERA5 have been used. Using MODIS sensor images along with the Soil Adjusted Vegetation Index (SAVI) and also its relationship with the fraction of vegetation cover as well as the amount of vegetation and bare soil, the degree of vegetation was determined. The results showed that there are four dust sources in Sistan and Baluchestan province and two dust Sources in Afghanistan and Pakistan, which affect areas in eastern Iran according to the seasonal dust flux and the prevailing wind direction over each source. One of the main factors activating dust sources is relatively strong winds on these areas, which together with the upward movement of air due to atmospheric systems, provide vertical transport of dust to higher levels of the atmosphere. Mean sea level pressure and temperature are other meteorological factors that affect the activity of dust sources. The study of dust events in the study area showed that in general, the formation of pressure gradient accompanied with in mean sea level pressure due to the entrance of atmospheric systems or surface temperature variation increases wind speed near the ground level and in the case of the favorable land surface conditions cause dust emission. The wind direction plays a key role on the dust transfer path affecting the downstream areas.

کلیدواژه‌ها [English]

• Dust
• Southeast of Iran
• Wind Speed
• Vegetation
• Sistan-Baluchestan