نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• ساویز صحت ¹
• مهدی رهنما ²
• سارا کرمی ³
• عباس رنجبر ¹
• نوشین خدام ⁴

¹ پژوهشگاه هواشناسی

² هیات علمی / پژوهشگاه هواشناسی

³ ;شیمی جو و آلودگی هوا

⁴ پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو

چکیده

در این مقاله چشمه‌های گردوخاک و عوامل موثر بر وقوع پدیده‌های گردوخاک در جنوب‌شرق ایران بررسی شد. بدین منظور از داده‌های دیدبانی‌ایستگاه‌های همدیدی استان سیستان‌وبلوچستان، داده‌های بازتحلیل‌ ERA5 و داده‌های ماهواره‌ای در بازه زمانی 2018-2009 استفاده شد. با استفاده از مدل GOCART میزان شار قائم گردوخاک از سطح تخمین زده ‌شد. به منظور تعیین چگونگی انتقال گردوخاک، سامانه‌های همدیدی حاکم بر منطقه به صورت فصلی بررسی شد. همچنین میانگین فصلی شاخص SAVI برای بررسی پوشش گیاهی در منطقه موردمطالعه و تغییرات فصلی آن ارائه شد. نتایج نشان داد چهار چشمه گردوخاک در استان سیستان‌وبلوچستان و دو چشمه در کشورهای افغانستان و پاکستان وجود دارد که بر این استان اثر می‌گذارد. یکی از اصلی‌ترین عوامل فعال‌سازی چشمه‌های گردوخاک، وزش بادهای شدید بر روی این مناطق بویژه در فصل تابستان است، به‌گونه‌ای که میانگین سرعت باد بر روی مرز ایران و افغانستان به بیش از 10 متربرثانیه می‌رسد. وجود سامانه‌های کم‌فشار بر روی شرق ایران و غرب افغانستان و پرفشار برروی هندوکش سبب ایجاد گرادیان فشاری قابل‌توجه در منطقه مرزی دو کشور می‌شود. بررسی یک رخداد گردوخاک شدید در منطقه موردمطالعه نشان داد که ذرات گردوخاک از مناطق اطراف دریاچه هامون و مرز افغانستان و پاکستان گسیل شده و تحت‌تأثیر جریان‌های شمال و شمال‌شرقی وارد مناطقی از افغانستان، پاکستان و جنوب‌شرقی ایران شده‌اند. در این مورد مطالعاتی دیدافقی در دو ایستگاه زابل و زهک به کمتر از 1کیلومتر رسیده و سرعت وزش باد نیز به بیش از 24متربرثانیه رسیده است.

کلیدواژه‌ها

• گردوخاک
• جنوب شرق ایران
• سرعت باد
• پوشش گیاهی
• سیستان و بلوچستان

عنوان مقاله [English]

Investigating the Role of Vegetation Cover on Activation of Dust Genesis over South-Eastern of Iran

نویسندگان [English]

• Saviz Sehat Kashani ¹
• Mehdi Rahnama ²
• Sara Karami ³
• Abbas Ranjbar ¹
• Noushin Khoddam ⁴

¹ Atmospheric Science and Meteorology Research Center

² Atmospheric Science and Meteorology Research Center

³ Atmospheric Chemistry and Air Pollution

⁴ Atmospheric Science and Meteorology Research Center

چکیده [English]

In this study, the dust sources and factors affecting the occurrence of dust storms in the southeast of Iran have been investigated. For this purpose, the observational data from Sistan-Balochistan province synoptic stations, ERA5 reanalysis data and satellite data in the period of 2009-2018 have been used. Using the GOCART model, the amount of vertical dust from different areas has been estimated. To determine how dust is transferred, the synoptic systems over the region have been examined seasonally. The seasonal average of the SAVI index is presented to investigate the vegetation cover in the study area and its seasonal changes. The results showed that there are four dust sources in Sistan-Balochistan province and two sources in Afghanistan and Pakistan which affect this province. One of the main factors for the activation of dust sources is the strong winds blowing on these areas, especially in the summer season, so that the average wind speed on the border of Iran and Afghanistan reaches more than 10 meters per second. The existence of low-pressure systems over the east of Iran and west of Afghanistan and high-pressure over the Hindu Kush causes a significant pressure gradient in the border region of the two countries. The investigation of a severe dust event in the studied area showed that the dust particles were emitted from the areas around Hamon Lake and the Afghanistan-Pakistan border and entered the areas of Afghanistan, Pakistan and Southeast Iran under the influence of the north and northeast currents.

کلیدواژه‌ها [English]

• Dust
• Southeast of Iran
• Wind Speed
• Vegetation
• Sistan-Baluchestan