تحلیل زمانی و مکانی خشکسالی در پهنه خراسان با استفاده از شاخص SPI طی دوره 2005- 1966

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران

2 دانشیار، گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، تهران

3 کارشناس ارشد اقلیم شناسی در برنامه ریزی محیطی دانشگاه پیام نور

چکیده

خشکسالی یکی از رخدادهای جوی است که سبب خسارات زیادی در بخش‌های مختلفی مانند کشاورزی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی می‌شود و وقوع آن در اغلب مناطق جهان امری اجتناب‌ناپذیر است. از آن جایی که خشکسالی بر منابع آب زیرزمینی، رطوبت خاک و جریان رودخانه‌ها موثر است؛ در این پژوهش پدیده خشکسالی در سه استان خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراسان جنوبی با استفاده از شاخص بارش استاندارد(SPI) در بازه‌های زمانی 3، 6، 12 و 24 ماهه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت تا بتوان تاثیر کمبود بارش را در دوره‌های زمانی مذکور کمّی کرد. در این ارتباط، از داده‌های بارش ماهانه 12 ایستگاه طی دوره آماری 2005-1966 استفاده و از روش‌های زمین آمار نیز به جهت منظور نمودن ساختار مکانی داده‌ها بهره گرفته شد. نتایج پژوهش نشان داد که در بازه‌های 3 و 6 ماهه خراسان رضوی دچار خشکسالی‌های بسیار شدید و خراسان شمالی نیز متاثر از خشکسالی ‌های شدید است. این در حالی است که در بازه‌های 12 و 24 ماهه در خراسان جنوبی خشکسالی‌های بسیار شدید و غرب خراسان رضوی خشکسالی‌های شدید رخ داده است. مقادیر SPI به دست آمده نیز نشان از این دارد که بیشترین مقدار خشکسالی ها مربوط به دهۀ اول (1975-1966) و چهارم (1996-2005) است که در این دو دهه سال 1973 و 2001 شدیدترین خشکسالی ها را تجربه کرده اند. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Temporal and Spatial analysis of the drought in Khorasan region using SPI during 1966 - 2005

نویسندگان [English]

  • omolsalmeh babaee 1
  • amirhosein halabiyan 2
  • zakiya rahchamani 3
چکیده [English]

Drought is one of the atmospheric events that causes great losses and is inevitable in most areas if the world Since soil moisture, stream fiow, and reservoir storge reflect precipitation anamolies,  This study aims at a spatial analysis of drought in three Iranian provinces namely North khorasan, Razavi khorasan and South khorasan to quantify precipitation anamolies by means of SPI in 3, 6, 12, and 24 month scale. Monthly precipitation data of 12 long period stations during 1966-2005 were used which was taken from Iranian Meteorological Organization. Geostatistical methods were also applied to prepare spatial distribution maps. The results of the study showed that in 3 and 6 – month- scale period most – severe droughts are are frequent in the Razavi khorasan and North khorasan is affected by severe droughts in the same period. However, in 12 and 24 – month– scale period most serious droughts are frequent in South Khorasan and Western Razavi Khorasan experiences severe droughts. SPI values showed that most droughts happened in the first decade (1966- 1975) and the fourth decade (1996- 2005) as well and 1973 and 2001 have experienced the most serious drought.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Temporal-Spatial analysis
  • Drought
  • Geostatistical
  • Standard Precipitation Index
  • Khorasan region
 
1-     آسیایی، م، 1385، پایش خشکسالی در مشهد با استفاده از شاخص خشکسالی پالمر، جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره ی هفتم ، 186-167.
2-     اژدری مقدم، م، خسروی، م، حسین پور نیکنام، ح، جعفری ندوشن، ا، 1391، پیش بینی خشکسالی با استفاده از مدل فازی – عصبی، شاخص‌های اقلیمی، بارندگی و شاخص خشکسالی مطالعه موردی: زاهدان،
3-     اصغری پور، م، 1387، پایش خشکسالی در بخشی از استان خراسان رضوی با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، اولین کنفرانس بین‌المللی بحران آب ، دانشگاه زابل.
4-     انصاری ، ح و داوری، ک، 1386، پهنه‌بندی دوره خشک با استفاده از شاخص بارندگی استاندارد شده در محیط GIS "مطالعه موردی استان خراسان"، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 60،  108-97.
5-     بابایی، ا، 1388، مقایسه بین خشکسالی‌های آذربایجان غربی و خراسان رضوی با استفاده از شاخص بارش استاندارده شده (SPI)، دومین همایش ملی علوم جغرافیایی 15و16 مهرماه 1388، دانشگاه پیام نوراستان آذربایجان غربی مرکز ارومیه.
6-     بابایی، ا، 1388، الگوهای زمانی میانگین وزنی بارش‌های سالانه کشور، دومین همایش ملی اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن، اصفهان.
7-     جغرافیا و توسعه، شماره 26، 72-61.
8-     حجازی زاده، ز و  جوی زاده، س، 1389، مقدمه‌ای بر خشکسالی و شاخص‌های آن، انتشارات سمت، تهران.
9-     خوشحال، ج، غیور، ح، مردای، م، 1391، تأثیر خشکسالی بر آب‌های زیرزمینی در حوضه‌ی آبی دهگلان- کردستان، پژوهش‌های جغرافیایی طبیعی، شماره 1 ،  36-19.
10- رفیعی، م و اصغری پور، م، 1388، پایش خشکسالی در بخشی از استان خراسان رضوی با استفاده از شنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دومین همایش ملی اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن، اصفهان.
11- سلیمانی ساردو، ف، سلطانی کوپایی، س و سلاجقه، ع، 1387، تحلیل گستره خشکسالی با  استفاده از شاخص بارش استاندارد شده در استان کرمان، اولین کنفرانس بین المللی بحران آب، دانشگاه زابل.
12- شیرخانی، ع، 1381، تحلیل و پیش‌بینی آماری خشکسالی و دوره‌های خشک کوتاه مدت در استان خراسان، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم. 
13- عباسی، ف و ملبوسی، ش، فلاح قالهری، ع، 1387، پهنه‌بندی شدت خشکسالی با استفاده از نمایه‌ درصد نرمال (PN) در استان خراسان رضوی، اولین کنفرانس بین المللی بحران آب، دانشگاه زابل.
14- کرمی، ف، کاظمی، ه، 1391، پایش مکانی شوری آب‌های زیرزمین در سال شاخص خشکسالی و ترسالی مورد: دشت تبریز، جغرافیا و توسعه، شماره 28، 94-79.
15- مدنی، ح، 1373، مبانی زمین آمار. انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر- واحد تفرش.
16- یزدان پناه، ح و حسن زاده، ر، 1388، تعیین الگوهای گردشی موثر در فراگیرترین و طولانی‌ترین دوره خشک‌ترین در منطقه خراسان به کمک زنجیره مارکف، دهمین سمینار سراسری آبیاری و کاهش تبخیر- کرمان.
17- Bordi, I., Sutera, A., 2007, Drought monitoring and forecasting at large scale, in: (Rossi G, Methods and tools for drought analysis and Management), Springer, Pp: 3–27.
18- Giddings, L., Soto, M., Rutherford, B.M. and Maarouf, M. 2005, Standardized precipitation index zones for mexico, Atmosfera, PP. 33-56.
19-Kanellou, E. Tsiros, E. Domenikiotis C. and. Dalezios, N.R, 2008, Meteorological and Agrohydrological drought monitoring based on conventional and remotely sensed data, Geophysical Research Abstracts .A0244; EGU2008-A-09329; IS21 -HS1. 3/NH2. 8/NP3.11-1FR2P-0244.
20- LLoyd, B.H. and M. A. Saunders. 2002, A Drought Climatology For Europe, International Journal of Climatology, 22:1571-1592.
21- Loukasa, A. vasiliades, L. and DALEZIOS, N.R, 2003, Inter comparison of meteorological drought indices for drought assessment and monitoring in Greece,8 International conference on environmental Science and Technology Lemons Island, 8-10 September484-491.
22- McKee, T.B., N.J. Doesken and J. Kleist, 1995 ,Drought monitoring with multiple time scales , 9th conference on applied climatology, 15-20 January, Dallas, TX, 233-236.
23- Nawa,K. 2000 ,Drought Monitoring in Zambia using Meteosat and NOAA AVHRR Data, J. water Resour. Assoc. 38(4): 874-891
24- Morid S, Smakhtin V & Bagheradeh K. 2007 ,Drought forecasting using artificial neural networks and time series of Drought indices, International Journal of Climatology, no 27, pp 83-pp 83-92.