تهیه اطلس یخبندان‌های پاییزه و زمستانه در استان سیستان و بلوچستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی/ دانشگاه زابل

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد/ دانشگاه زابل

چکیده

از مهمترین بلایای طبیعی که تهدیدکننده محصولات کشاورزی است، سرمازدگی است. لذا تعیین تاریخ وقوع یخبندان و دمای کمینه برای محافظت گیاهان در مقابل تنش سرمایی حائز اهمیت است. هدف از این پژوهش تهیه اطلس تاریخ وقوع یخبندان در استان سیستان‌و‌بلوچستان است. اطلاعات مورد استفاده شامل آمار دمای کمینه روزانه 14 ایستگاه همدید (سینوپتیک) و تبخیرسنجی بود. محدوده دمای بین 0 و 2- درجه سلسیوس به‌عنوان یخبندان ملایم، 2- و 4- به‌عنوان یخبندان متوسط و کمتر از 4- به‌عنوان یخبندان شدید در نظر گرفته شد. اولین و آخرین روزی که در آن نسبت به روز مبنا (در اینجا اول مهرماه)، سرماهای پاییزه و زمستانه رخ می‌دهد، یادداشت شده و تاریخ وقوع کمترین دمای کمینه نیز تعیین شد. سپس بهترین تابع توزیع تاریخ‌های وقوع به‌دست آمده با استفاده از نرم‌افزار SMADA 6 براساس کمینه جذر میانگین مربعات خطا (RMSE) تعیین شد. در نهایت نقشه‌های خطوط هم‌مقدار تاریخ وقوع یخبندان‌های پاییزه و زمستانه با احتمال وقوع 70 درصد در محیط GIS ترسیم شد. نتایج نشان داد تنوع دمایی در استان گسترده است به‌طوری‌که با وجود وقوع یخبندان‌های پاییزه و زمستانه، در برخی ایستگاه‌ها با قاطعیت می‌توان گفت یخبندانی اتفاق نخواهد افتاد. براساس نتایج، عمده یخبندان‌های ملایم، متوسط و شدید پاییزه در بازه زمانی روزهای 70 تا 90 (از اول مهرماه) اتفاق می‌افتد. البته در خصوص یخبندان‌های زمستانه نمی‌توان با اطمینان چنین بازه‌ای را تعیین کرد چراکه بازه گسترده‌ای از ابتدا تا انتهای فصل زمستان را به خود اختصاص داد. بررسی نتایج به‌دست آمده از دماهای کمینه مطلق ثبت شده در ایستگاه‌های منتخب نشان داد که در ایستگاه‌های جنوبی‌تر استان (چابهار، باهوکلات و پیشین) دمای کمتر از صفر طی دوره‌های آماری به‌وقوع نپیوسته و در سایر ایستگاه‌ها این پدیده به‌طور عمده طی روزهای 100 تا 125 رخ خواهدداد. به‌عبارت دیگر در این ایستگاه‌ها هر ساله در ماه‌های دی و بهمن انتظار وقوع یخبندان‌های زمستانه وجود دارد.
 

کلیدواژه‌ها


1- انصافی مقدم، ت. (1386). "ارزیابی چند شاخص خشکسالی اقلیمی و تعیین مناسب‌ترین شاخص در حوضه دریاچه نمک" فصلنامه‌ی علمی پژوهشی تحقیقات مرتع و بیابان ایران، جلد 14، شماره 2، ص 288-271.
2- خلیلی، ع. و بذرافشان، ج. (1382). "ارزیابی کارائی چند نمایه‌ی خشکسالی هواشناسی در نمونه‌های اقلیمی مختلف ایران". مجله علمی و فنی نیوار، شماره 48 و 49 ، بهار و تابستان، ص93-79.
3- سهرابی، ر. ا.، سهرابی، ح. و عرب، د. ر. (1387). "بررسی شاخص‌های پایش خشکسالی از مناظر تحول، ماهیت و عملکرد و پیشنهاد فرآیند انتخاب شاخص متناسب با شرایط مناطق". مجموعه مقالات سومین کنفرانس مدیریت منابع آب، دانشکده مهندسی عمران تبریز، ایران.
4- قبائی سوق، م. و مساعدی، ا. (1391). "طراحی فرآیند انتخاب شاخص‌مناسب بر مبنای ارزیابی شاخص‌های خشکسالی هواشناسی در محدوده تعدادی از ایستگاه‌های ناحیه‌ی خشک و نیمه خشک ایران". نشریه آب و خاک علوم و صنایع کشاورزی. جلد 26، شماره 2، ص426-414.
5- کریمی نظر، م.، مقدم‌نیا، ع. ر. و مساعدی، ا. (1389). "بررسی عوامل اقلیمی مؤثر بر وقوع خشکسالی مطالعه موردی زابل". مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، جلد 17، شماره 1، ص 15.
6- مرعشی، م. (1387). بررسی شاخص‌های خشکسالی در‌ مناطق نیمه مرطوب و خشک مطالعه موردی: گلستان – سیستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی دانشگاه زابل، ص 146.
7- هدایتی دزفولی، ا. و صداقت کردار، ع. (1386). "مقایسه تطبیقی سه شاخص خشکسالی در اقلیم‌های مختلف ایران "مجله علمی و فنی نیوار، پائیز و زمستان، ص 61-74.
8- Bryant, E. A. (1991). "Natural Hazards" Cambridge, New York and Melbourne: Cambridge
University Press, 294 pp.
9- Goddard, S., S. Harms, S. Reichenbach, T. Tadesse and W.J. Waltman, 2003, Geospatial decision support for drought risk management. Communication of the ACM 46, No. 1, pp. 35–37.
10- Mishra, A. K. and Singh, V. P. (2010). "A review of drought concepts" Journal of Hydrology, 391,202–216.
11- Morid, S., Smakhtin, V. and Moghadasi, M. (2006). "Comparisonof seven meteorological indices for drought monitoring in Iran" International journal of climatology, 26, 971-985.
12- Quiring, S. M., and Papakryiakou, T. N. (2003). "An evaluation of agricultural drought indices for the Canadian prairies" JournalAgricultural and Forest Meteorology, 118, 1-2, 49-62.
13- Steinmann, A. (2003). "Drought indicators and triggers: A stochastic approach to evaluation" Journal of the Water Resource Association (JAWRA). 39, 5, 1217-1233.
14- Tsakiris, G., Pangalou, D., and Vangelis, H. (2007). "Regional drought assessment based on the Reconnaissance Drought Index (RDI)" Water Resource Manage, 21, 821–833.
15- Wu, H., and Hayes, M. J. (2001). "An evaluation of the standardized precipitation index, the china index and statistical Z- Score" International journal of climatology, 21, 741-75.