مروری بر برخی مطالعات پیرامون تأثیر دورپیوندها بر بارش ایران در بازه سال‌های 1383 تا 1397

نوع مقاله : مقاله ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه مهندسی آب و محیط زیست، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته مهندسی و مدیریت منابع آب، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران

10.30467/nivar.2021.246857.1167

چکیده

در چند سال اخیر، با توجه به وقوع سیلاب‌های مکرر در ایران، یافتن ارتباط معنی‌دار بین سیگنال‌های اقلیمی و بارش به مسئله‌ای مهم تبدیل شده است. در این زمینه، پژوهش‌های زیادی در داخل کشور انجام شده که نشانگر ارتباط قوی بین این سیگنال‌ها و پارامترهای اقلیمی به خصوص بارش در سطح کشور است. در این تحقیق، با مطالعه و مرور آن دسته از مقالات داخلی و بین‌المللی در دسترس منتشر شده طی سال‌های 1383 تا 1397 سعی شده تا نمای کلی مطالعات انجام شده به تصویر کشیده شده و با جمع‌بندی و ارائه دقیق نتایج، مطالعه و استفاده از متون گذشته برای علاقه‌مندان به تحقیقات بیشتر در این زمینه آسان گردد. بدین منظور 50 مقاله در زمینه مطالعه ارتباط سیگنال‌های اقلیمی با بارش کشور گردآوری شده و خلاصه نتایج آن‌ها در قالب جدول، نمودار و نقشه تنظیم شده تا درک کلی از روند و یافته‌های مطالعات فراهم گردد. نقطه مشترک نتایج مطالعات، تأثیر بیشتر شاخص‌های SOI، NAO و گروه NINO نسبت به سایر شاخص‌ها بر روی بارش کشور می‌باشد. همچنین شاخص SOI تأثیر بیشتری نسبت به شاخص‌های NAO و گروه NINO دارد. البته بارش‌ها در فصل زمستان و پاییز بیشترین تأثیرپذیری از شاخص‌ها را دارا می‌باشند. ضمناً تأثیرپذیری بیشتر مناطق غرب کشور از شاخص‌ها و همچنین تأثیر بیشتر شاخص‌ها همراه با گام زمانی تأخیر، از دیگر نتایج مشترک تحقیقات مختلف بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of Studies on the Effect of Teleconnections on Precipitation in Iran from 2004 to 2018

نویسندگان [English]

  • Emad Mahjoobi 1
  • Salman Bakhshesh Robat 2
  • Masood Hosseinpour 2
1 Assistant Professor, Department of Water and Environmental Engineering, Faculty of Civil Engineering, Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran
2 M.Sc Student in Water Resources Engineering and Management, Faculty of Civil Engineering, Shahroud University of Technology, Shahrood, Iran
چکیده [English]

In recent years, due to the occurrence of frequent floods in Iran, finding a significant relationship between climatic signals and precipitation has become an important issue. In this context, many studies have been conducted which shows a strong relationship between these signals and climatic parameters, especially precipitation. In this research an attempt has been made to depict the general view of the available studies which are published in International and national journals during 2004 to 2018 and to make the results more applicable for those interested in further research in this field. For this purpose, 50 articles have been collected in the field of studying “the relationship between climatic signals and Iran rainfall” and their results have been summarized in the form of tables, graphs and maps to provide a general understanding of the process and results of the studies. The common point of the results explained that the impact of SOI, NAO and NINO group indices are more than other indices. Also, the SOI index is more effective than the NAO and NINO group indices. However, climatic indices have the most effects on precipitations in winter and autumn. In addition, the greater impacts of indices can be seen in the western regions of the country and also impacts of the most indices are associated with lag, which has been another common result of various studies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Teleconnections
  • Large-Scale Climatic Signals
  • Precipitation
1.    احمدی، م.، آب‌خرابات، ش.، بابائیان، ا.، فرخ زاده اصل، م.، ع. مفیدی و ی. قویدل‌رحیمی، 1394، پیش‌بینی نوسان بارش ماهانه ایران با رویکرد مدل‌سازی پیوند از دور، پنجمین کنفرانس منطقه‌ای تغییر اقلیم، شماره 1012/م/944.
2.    باران‌دوست، خ.، 1391، تغییرات فصلی شارهای گرما و رطوبت از سطح دریای خزر و اثر آن بر سامانه‌های همدیدی با بارش‌های شدید در سواحل جنوبی دریا در دوره 2010-2005، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
3.    باستانفرد، ب.، ف. احمدی‌گیوی و پ. ایران‌نژاد، 1393، تأثیر وافشاری‌های موسمی دریای عرب بر بارش جنوب شرق ایران، شانزدهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران، صفحات 181 تا 185.
4.    پوراصغر، ف.، قائمی، ه.، س. جهانبخش و ب. ساری‌صراف، 1395، تأثیر دمای سطح آب اقیانوس هند بر تغییرات بارش نیمه جنوبی کشور، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال بیست و هشتم، شماره 2، صفحات 145 تا 166.
5.    ع. پیره و ا. فاتحی، 1390، بررسی میزان توان تأثیرگذاری سیگنال‌های بزرگ‌مقیاس اقلیمی بر بارش نواحی مختلف ایران توسط شبکه‌های عصبی مصنوعی، اولین کنفرانس ملی خشک‌سالی و تغییر اقلیم.
6.    تاج‌الدینی، م.، فاتحی‌مرج، ا.، ع. سلاجقه و م. حسین‌پور، 1390، بررسی ارتباط بین سیگنال‌های اقلیمی و خشک‌سالی هواشناسی در اقلیم‌های خشک استان کرمان، مرکز تحقیقات کم‌آبی و خشک‌سالی در کشاورزی و منابع طبیعی.
7.    جهانبخش، س.، ساری‌صراف، ب.، ه. قائمی و ف. پوراصغر، 1392، بررسی تأثیر پدیده دوقطبی دمایی اقیانوس هند بر تغییرپذیری بارش‌های فصلی استان‌های جنوبی کشور، فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و ششم، شماره 4، صفحات 27 تا 46.
8.    چوبین، ب.، ش. خلیقی‌سیگارودیو آ. ملکیان، 1392، بررسی تأثیر سیگنال‌های بزرگ‌مقیاس اقلیمی بر بارش فصلی حوزه آبخیز مهارلو-بختگان، مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، دوره شصت و نهم، شماره 1، صفحات 51 تا 63.
9.    حجازی‌زاده، ز.، فتاحی، ا.، م. سلیقه و ف، ارسلانی، 1392، بررسی تأثیر سیگنال‌های اقلیمی پر بارش ناحیه مرکزی ایران با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال سیزدهم، شماره 29، صفحات 75 تا 89.
10.    حسینی، س، م.، س. ا. مسعودیان و س. موحدی، 1393، بررسی هم‌زمانی رخداد پرفشار دریای سیاه و بارش روزانه در ایران‌زمین، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی‌ام، شماره 1، صفحات 1 تا 16.
11.    خسروی، م.، م. سلیقه و ب. صباغی، 1389، تأثیر آنومالی‌های دمای سطح دریای عمان بر بارندگی فصول پاییز و زمستان سواحل جنوب شرقی ایران، نشریه علمی-پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی (دانشگاه تبریز)، سال شانزدهم، شماره 37، صفحات 59 تا 81.
12.    ع. م. خورشید‌دوست و ی. قویدل‌رحیمی، 1387، آشکارسازی تغییرات بارش ماهانه ایستگاه اهر در ارتباط با الگوهای پیوند از دور، فصل‌نامه جغرافیایی سرزمین، علمی-پژوهشی، 5(2):65-82.
13.    م. دارند و ه. رحمانی، 1397، واکاوی نقش سیگنال‌های اقلیمی بر بارش استان کردستان، فصلنامه علمی پژوهشی فضای جغرافیایی، سال هجدهم، شماره 63، صفحات 249 تا 272.
14.    رسولی، ع، ا.، بابائیان، ا.، ه. قائمی و پ. زواررضا، 1389، ارتباط بارش‌های فصلی ایران و دمای پهنه‌های آبی منطقه‌ای، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال دوم، شماره 5 تا 6، صفحات 69 تا 92.
15.    رضایی‌بنفشه، م.، جهانبخش، س.، م. بیاتی‌خطیبی و ب. زینالی، 1389، پیش‌بینی بارش پاییزه و زمستانه نیمه غربی ایران با استفاده از SST مدیترانه در فصل تابستان و پاییز، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 74، صفحات 47 تا 62.
16.    م. رضایی و ه. معماریان، 1394، کاربرد سری‌های زمانی بارش و نمایه‌های آماری اقلیمی در پیش‌بینی خشک‌سالی به کمک شبکه CANFIS (مطالعه موردی: بیرجند_خراسان جنوبی)، دوفصلنامه علمی_پژوهشی خشک بوم، سال پنجم، شماره 2، صفحات 51 تا 67.
17.    ع. رنجبر سعادت‌آبادی و پ. ایزدی، 1392، ارتباط ناهنجاری‌های دمای آب سطح اقیانوس هند و دریای عرب با ناهنجاری‌های بارش نیمه جنوبی ایران، مجله فیزیک زمین و فضا، سال سی و نهم، شماره 4، صفحات 135 تا 157.
18.    ع. رنجبر سعادت‌آبادی و م. سوری، 1394، مطالعه ناهنجاری گردش‌های جوی همراه شده با فعالیت نوسان مادن-جولیان و بارش زمستانه ایران، مجله ژئوفیزیک ایران، سال یازدهم، شماره 1، صفحات 49 تا 65.
19.    زینالی، ب.، 1388، تأثیر نوسان‌های دمای سطح آب دریاچه مدیترانه بر بارش‌های شمال غرب و غرب ایران، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی گروه جغرافیای طبیعی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد (دانشگاه تبریز).
20.    شیرمحمدی، ز.، خانی، ع، ا.، انصاری، ح.، ا. علیزاده و آ. محمدیان، 1390، بررسی ارتباط پدیده انسو با مقادیر حدی بارش‌های فصلی در استان‌های خراسان، مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، سال نوزدهم، شماره 1، صفحات 61 تا 80.
21.    ب. صلاحی و ز. حاجی‌زاده، 1392، تحلیلی بر رابطه زمانی نوسان اطلس شمالی و شاخص‌های دمای سطحی اقیانوس اطلس با تغییر‌پذیری بارش و دمای استان لرستان، فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و هشتم، شماره 2، صفحات 119 تا 130.
22.    عراقی‌نژاد، ش.، ف. شعبان‌پور و س. جمالی، 1395، تحلیل داده مبنای تأثیر پدیده النینو بر بارش سالانه ایران، ششمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران.
23.    ﻋﺮﻓﺎﻧﻴﺎن، م.، ح. انصاری و ا. علیزاده، 1391، پیش‌بینی بارش و دمای متوسط ماهانه با استفاده از الگو‌های پیوند از دور به کمک شبکه عصبی مصنوعی (مطالعه موردی: ایستگاه سینوپتیک مشهد)، ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ، سال سوم، شماره 11، صفحات 53 تا 73.
24.    عزیزی، ق.، ت. چهره‌آرا و ط. صفرزاد، 1393، اثر هم‌زمان فازهای NAO و SOI بر آب و هوای ایران، جغرافیا و پایداری محیط، شماره 12، صفحات 43 تا 56.
25.    عساکره، ح.، ف. خوش‌اخلاق و ز. شاه‌محمدی، 1395، استخراج الگوهای همدید توأم با فاز مثبت نوسانات اطلس شمالی (NAO) و تأثیر آن بر بارش زمستانه ایران، نشریه هیدرو ژئومورفولوژی، شماره 9، صفحات 113 تا 137.
26.    غلامی‌رستم، م.، س. ج. ساداتی‌نژاد و آ. ملکیان، 1397، بررسی مطالعات انجام‌شده درباره تأثیر الگوهای دورپیوندی بر اقلیم ایران (1393-1378)، مجله علمی و ترویجی نیوار، شماره 102 تا 103، صفحات 73 تا 88.
27.    فتح‌نیا، ا، ا.، م. احمدی و ر. یاری، 1396، بررسی ارتباط دمای سطح آب شمال اقیانوس هند با بارش‌های فصلی ایران، فصل‌نامه جغرافیای طبیعی، سال دهم، شماره 38، صفحات 117 تا 133.
28.    فرج‌زاده اصل، م.، احمدی، م.، علیجانی، ب.، قویدل‌رحیمی، ی.، ع. مفیدی و ا. بابائیان، 1392، بررسی وردایی الگوهای پیوند از دور و اثر آن‌ها بر بارش ایران، نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی، سال چهارم، شماره 15 تا 16، صفحات 31 تا 45.
29.    ف. قاضی‌پور و ن. مهجوری‌مجد، 1396، پیش‌بینی بلندمدت خشک‌سالی با استفاده از مدل‌های تلفیق داده و بررسی تأثیر سیگنال‌های بزرگ‌مقیاس اقلیمی، پنجمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی و مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری.
30.    ز. گرگانی‌نژاد مشیری و ا. بذرافشان، 1397، واکاوی اثر سیگنال‌های اقلیمی بر بارش دوره‌های خشک و تر (مطالعه موردی: بخشی از حوزه آبخیز خلیج فارس و دریای عمان)، مجله فیزیک زمین و فضا، سال چهل و چهارم، شماره 2، صفحات 333 تا 349.
31.    لکزاشکور، ق.، غ. روشن و ا. شاهکویی، 1396، واسنجی اثر الگوها و شاخص‌های پیوند از دور بر رخداد خشک‌سالی‌های استان گلستان، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال هشتم، شماره 29، صفحات 107 تا 124.
32.    محمدنژاد، ع.، ف. احمدی‌گیوی و پ. ایران‌نژاد، 1388، اثر بازه‌های نوسان سالانه کمربند پرفشار جنب حاره و پرفشار سیبری بر چرخندزایی مدیترانه و بارش ایران، مجله فیزیک زمین و فضا، سال سی و پنجم، شماره 4، صفحات 115 تا 130.
33.    محمدی، م.، کرمی، ح.، س. فرزین و ع. فرخی، 1395، پیش‌بینی بارش ماهانه بر اساس سیگنال‌های بزرگ‌مقیاس اقلیمی با به‌کارگیری مدل‌های هوشمند و رگرسیون خطی چندگانه (مطالعۀ موردی: ایستگاه سینوپتیک سمنان)، نشریه اکوهیدرولوژی، سال چهارم، شماره 1، صفحات 201 تا 214.
34.    مسعودیان، س. ا.، 1384، تأثیر انسو بر بارش ایران، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 4، صفحات 73 تا 82.
35.    ملاحی، س.، 1391، اثر بی‌هنجاری‌های دمای سطح دریا در اقیانوس هند و دریای عرب بر بارش‌های موسمی جنوب شرق ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات دانشکده علوم پایه، گروه هواشناسی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
36.    مهرآور، ص.، ح. قائدامینی و س.م.ج. ناظم‌السادات، 1397، بررسی پیوند نوسان‌های مادن-جولیان با النینو-نوسان‌های جنوبی و بازخورد آن بر بارش‌های پاییزه استان فارس، مجله ژئوفیزیک ایران، سال دوم، شماره 2، صفحات 109 تا 126.
37.    س. م. ج. ناظم‌السادات و ا. ر. قاسمی، 1383، تأثیر نوسان‌های دمای سطح آب دریای خزر بر بارش فصول زمستان و بهار نواحی شمالی و جنوب غربی ایران، علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال هشتم، شماره 4، صفحات 1 تا 14.
38.    ناظم‌السادات، م، ج.، ن. سامانی و م. مولایی‌نیکو، 1384، تغییر اقلیم در جنوب و جنوب غربی ایران از دیدگاه مشاهدات بارش، برهمکنش با پدیده النینو نوسانات جنوبی، مجله علمی کشاورزی، 28(2):81-97.
39.    ناظم‌السادات، م، ج.، ح. قائدامینی، 1387، بررسی تأثیر نوسانات مادن جولیان بر وقوع کرانه‌ بالایی و پایینی بارش (سیلاب و خشکی) ماه‌های بهمن تا فروردین در استان فارس. مجله علوم آب و خاک.; ۱۲ (۴۶) :۴۷۷-۴۸۹.
40.    ناظم‌السادات، م، ج.، ح. قائدامینی، 1390، ارزیابی تأثیر پدیده مادن جولیان (MJO) بر رخداد دوره‌های خشک و تر در استان فارس. مجله علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، علوم آب و خاک، سال پانزدهم، شماره 55.
41.    ناظم‌السادات، م، ج.، ک. شاهقلیان، 1393، چگونگی پدیداری سامانه‌های بارش‌زای سنگین در جنوب غربی ایران و پیوند آن با پدیده MJO. نشریه آب و خاک، جلد 28، شماره 5، ص 1072‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍-1083.
42.    ناظم‌السادات، م، ج.، آ. رستم‌پور و ک. شاهقلیان، 1395، الگوهای همدیدی در دوران همراه و بدون بارش هم‌زمان با چیرگی فاز 1 پدیده MJO: مطالعه موردی جنوب باختری ایران، مجله ژئوفیزیک ایران، جلد 10، شماره 1، ص 87-736.
43.    یاراحمدی، د.، ق. عزیزی، 1386، تحلیل چند متغیره ارتباط میزان بارش فصلی ایران و شاخص‌های اقلیمی. پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 62، زمستان 1386، ص 161-174.
44.    Biabanaki, M., Eslamian, S., AbediKoupai, J., Cañón, J., G. Boni and M. Gheysari, 2014, A principal components/singular spectrum analysis approach to ENSO and PDO influences on rainfall in western Iran, Hydrology Research, Vol. 45, PP. 250-262.
45.    Gheiby and M.Noorafshan, 2012, Case study: ENSO events, rainfall variability and the potential of SOI for the seasonal precipitation predictions in Iran, American Journal of Climate Change, Vol. 2, PP. 34-45.
46.    Pourashghar, F., Tozuka, T., Jahanbakhsh, S., SariSarraf, B., H.Ghaemi and T. Yamagata, 2012, The interannual precipitation variability in the southern part of Iran as linked to large-scale climate modes, Springer-Verlag, Vol, 39, PP. 23-29.
47.    F. Pourasghar, T. Tozuka, H. Ghaemi, P. Oettli, S. Jananbakhsh, and T. Yamagata, “Influences of the MJO on intraseasonal rainfall variability over southern Iran,” Atmos. Sci. Lett., vol. 16, pp. 110–118, 2015
48.    Roghani, R., S.Soltani and H. Bashari, 2015, Influence of southern oscillation on autumn rainfall in Iran (1951–2011), Springer-Verlag Wien, Vol. 124, PP. 411-423.
49.    Salehizadeh, A.A., Benshams, A., M. Rahmanian and M. Khodagholi, 2015, A study on ENSO phenomenon relationship with Fasa’s precipitation, Fasa, Iran, Applied Ecology and Environmental Sciences, Vol. 3, PP. 158-162.
50.    M. Saligheh and F. Sayadi, 2017, Summer precipitation determinant factors of Iran's South-East, Natural Environment Change, Vol. 3, PP. 59-72.
51.    A. Soltani and M. Gholipoor, 2006, Teleconnections between ElNino/Southern Oscillation and rainfall and temprature in Iran, International Journal of Agricultural Research, Vol. 1, PP. 603-608.
52.    Nazemosadat, M. J., and H. Ghaedamini, 2010: On the Relationships between the Madden–Julian Oscillation and Precipitation Variability in Southern Iran and the Arabian Peninsula: Atmospheric Circulation Analysis.J. Climate,23, 887–904.

دوره 45، 112-113 - شماره پیاپی 112
فروردین 1400
صفحه 28-43
  • تاریخ دریافت: 16 شهریور 1399
  • تاریخ بازنگری: 15 فروردین 1400
  • تاریخ پذیرش: 07 اردیبهشت 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 07 اردیبهشت 1400